Ahmet Arif'in Otuzüç Kurşun şiirini heykel sanatıyla ölümsüzleştiren aynı zamanda dernek üyemiz Ressam-Heykeltıraş Mehmet Latif SAĞLAM'ın Tigris Haber'de yayınlanan bu özel röportajı sizlerle paylaşmak istedik. Keyifli okumalar..
Şair Ahmed Arif’in “Otuzüç Kurşun şiirini hafızalara kazıyan sanatçı” olarak tanınan Ressam-Heykeltıraş Mehmet Latif SAĞLAM; dünya sanat tarihinde Pablo Picasso’nun ‘Guernica’sı ve Ramazan Öztürk’ün ‘Halepçe’si neyse “Otuzüç Kurşun” heykel çalışması da aynı zemin, aynı duygu ve aynı yönde bir çalışma olarak okunmayı hak ediyor kanaatimce... Kendisini: “Ezilenin yanında; örtülen, kaybedilmeye çalışılan toplumsal bilinç ve kimliğinin oluşturulması ve gerçeğin gün ışığına çıkarılması, toplum hafızasında yer etmesi için çalışan bir kişilikve bir sıra neferidir.”şeklinde tanımlayan Ressam-Heykeltıraş Mehmet Latif SAĞLAM ile sanat hayatını; bugüne kadar oluşturduğu eserleri, “sanat” ve “sanatçı” kavramlarının kendisindeki karşılığı, siyasetin sanat(ı) üzerindeki etkileri, pandemi süreci ve geleceğe dönük projeleri hakkında detaylı (sağlam) bir röportaj gerçekleştirdik. İyi okumalar.
Hazırlayan: Metin Aydın
Ressam-Heykeltıraş Mehmet Latif SAĞLAM kimdir?
1966 yılında Mardin’inKızıltepe ilçesinde, on iki çocuklu dar gelirli bir ailenin yedinci çocuğu olarak; atımızın kaçtığı, babam ve amcamın da o atı bulabilme hengamesi içerisinde şekillenen doğum akabinde ılık bir bahar sabahında dünyaya gözlerimi açtığım söyleniyor. Babama, sağlığında: “Doğumum sırasında bizi kaderimizle baş başa bırakıp atı aramaya mı gittiniz?” diye sorduğumda bana: "Yok oğlum, on iki evladım ve hepiniz çok değerlisiniz; ama çok güzel bir Arap kısrağıydı!" diyerek aslında farkına varmadan 'yerimizin öküzümüzden (kısrağımızdan) sonra geldiğini' daha önceleriöğrenmiştik ve bu duruma ne yabancıydık ne de alınganlık gösterecektik… İlk ve Orta öğrenimimi Kızıltepe’de tamamladıktan sonra, akademik eğitimimi de Marmara Üniversitesi Resim-İş Eğitimi Bölümü, Heykel Ana Sanat Dalı'nda aldım. Değişik illerde bir çok okulda öğretmen olarak çalıştım. Bu süreçte bir çok sergilerim oldu. Heykeltıraş ve Resim Öğretmeni olarak yaşamımda halen üretmeye devam ediyorum. Hasılıkelam; Mehmet Latif Sağlam; ezilenin yanında, örtülen, kaybedilmeye çalışılan toplumsal bilinç ve hafızanın oluşturulması ve gerçeğin gün ışığına çıkarılması, toplum bilincinde de yer etmesi için çalışan bir kişilik ve bir sıra neferidir.
-Sanat hayatınız nasıl başladı ve sanat anlayışınız nasıl şekillendi?
İlk sanatsal çalışmanızla birlikte ilk kişisel sergi deneyiminizi anlatır mısınız?
Kalabalık bir aile olmamız hasebiyle payıma düşen ilginin azlığından olsa gerek; daha çok doğayla başbaşa kaldığımdan gözlem becerimi geliştirmiştir. Bunun yanında babamın inancı paralelinde resim ve heykelin günah sayıldığı travmatik bir ortamda şekillenen çocukluğumla, sanata olan ilgim sanki 'inatçı olan yanım' ağır bastığından yaşamımda kalıcı, vazgeçilmez ve direngen bir zemin hazırlamıştır. Kızıltepe’de ilk ve orta öğrenimimin bitimine kadar deneysel çalışmalarım oldu. O sıralar yaptığım çalışmalar biriktikçe tabiki toplumdaki dinsel ve geleneksel çarpık bir anlayışın baskısı nedeniyle, babam tarafından toplanıp bahçe ortasında yakılması hadisesi çok kere yaşanmıştır. Babam bizi evimizin önündeki sokağa çıkarıp orada kuran okutup öğretmeye çalışırdı. Arkadaşlarımın top oynamak için benim adıma izin isterlerdi. Babam kızar izin vermezdi ve ben ağlayarak kuran okumaya çalışırken göz yaşlarım kuran sayfalarına dökülür ve mürekkepleri dağıtır, o dağınık mürekkepler gözüme sanki bir lavi çalışması gibi görünürdü. Bu duruma en çok üzülen ve hem ben, hem de babam tarafından azar işiten garibim anam. Mama Hasine'ydi… Hiç kimsenin canı yanmasın diye her zaman kendini bize siper etmek için mekik dokurdu. Babamın: "Seni bu abdest üzerinde bırakmayacağım!”, “Fırça ve kalemini kıracağım!" gibi sözlerini halen duyar gibiyim. Kısacası kastedilen; düşlediğim düzendi, abdest fırça ve kalemden… İşte bunların toplamının ışığında; Nelson Mandela'nın: "Hiçbir zaman kaybetmem, ya kazanırım ya da ders alır öğrenirim." sözü gelir aklıma. Çocukluğum, ergenlik ve gençliğimin ilk döneminde oyuncaklar ve benzeri şeyler üretirken sanat hayatım temelleri atıldı diyebilirim. Çocuk oyunlarından ne denli beslendiğimi ve yaşamıma yön verdiğini çok sonraları fark edecektim. Oynadığımız oyunlarla kural-kaideleri, dayanışmayı ve hatta yaşamın zorluklarıyla nasıl baş edeceğimizi öğrendim böylelikle. Oyunlara gelince ne yoktu ki; Çirrê, Şillê, Arana, Gog, Heftok, Qalûç,Texte Perêlkê, Xar, Dîk û Mirîşk, Sobe, Xîzk ya da Xizka Fille gibi…
Hele hele “Xizka Fille” diye adlandırdığımız oyun akşama kadar oynanan oyunların final oyunuydu adeta. Günün tüm oyunlarının tüketildiği, havanın karardığı ve artık annelerin çocuklarına eve dönüş için yapacağı 'son çağrı' niteliğinde ve hükmünde olan final oyunu için herkesin son derece dikkatli, hızlı ve çevik olunmasını gerektiriyordu.İşte o an gelmiş ve herkes birini gözüne kestirmiştir. Bir çubukla yere geniş bir daire çizilir, göze kestirilen kişi ablukaya yani dairenin içine hapsedilmeye çalışılır. İşlem bittiğinde dairenin içindekiler artık dairenin dışındakilerin insafına ve acıma duygusuna kalmıştır. Daireye dışarıda kalanlardan biri tarafından bir kapı aralanmadıkça çıkmak mümkün değildi elbette. Son olarak insafa gelinir ve ayakucuyla daire bozularak kapı aralanır ve hapislik biter. Nihayet eve dönüş gerçekleşir. Xizka Fille, 'gayr-i müslim tuzağı/dairesi' ya da 'gavur tuzağı' anlamına gelen bir oyundu. (Ezidilerin inançları ile ilgili bir durum oyun haline gelmiştir.) Tabii çok kültürlü, çok dilli, çok inançlı bir mozaik ortamının yarattığı, getirdiği, belki de bizlerden alıp götürdüğü bir şeyler vardı elbette… Neden Xizka Fille olmalıydı bilemiyorum ama şundan eminim ki; egemenlerin, azınlıklar üzerinde yarattığı cebir ve hoşgörüsüzlükle ilgili bir durumdu bence.
Taştan misketler yapardık mesela... Dere kenarlarından itinayla seçerek topladığımız taşları çekiçle kabaca yonttuktan sonra aynı büyüklükteki iki vida somunu arasına sıkıştırıp; taşı yusyuvarlak olana dek bir nevi zımparalıyorduk. Ta ki muntazam bir yuvarlaklık elde edene kadar devam ederdi bu işlem. Bunu da yaparken çoğu zaman top oynarken bir yandan da onu hallediyorduk. Daha sonra pamuklu bir bezin içerisine yağ ve domates salçasına yatırıp beze, sonra da naylona sıkıca bağlayıp günlerce bekletirdik. Bu işlemle hem taştaki damar ve dokular ortaya çıkarılmış, hem de taş daha mukavemetli hale getiriliyordu. Sonrası mı? Sonra ver elini xar (misket, gülle, bilye) oyunu... Hatırlamışken laf aramızda o dönemlerde yapmış olduğumuz xar’lardan (misket) elimde halen mevcuttur…
Telden oyuncak arabalara gelince ise; bunun için en temel malzeme olan metal tele, araç-gereç olarak da pense, kerpeten ve çekice gereksinim vardı. Bu araç ve gereçlerin elimize geçmesi mümkün olabilirmiydi… Çünkü yine babamın 'şeytan işi', 'insanlığın yararına olmayan işler' diye tabir ettiği durumla karşı karşıya kalınır, aletlerin saklanmasıyla da hasıl olurdu. Böylesi bir durum, bu işi yapmama engel değildi elbette. Ya bu aletlerin yeri bulunacak ya da alternatif bir yol aranacaktı. Çare bulunamadı mı son çare olarak dişlerimi kullanarak şekillendirme işine bile girerdim. Ha dişlerimin durumunu merak edip soracak olursanız gayet iyiler. Valla iyiler, henüz diş hekimiyle yüzleşmemişlerdir!
Kendi oyuncağını yapma mevzusu; düşünme becerilerini, el-göz-beyin koordinasyonunu çok geliştirdiğini ifade edebilirim. Ve kilden küçük boyutlu figür heykelcikleri; en çok yaşamıma bunların yön verdiğini düşünüyorum. Çocukluk, oyunla başlayan ve oyunun da kuralına göre oynanmasını gerektiren bir süreç olduğunu düşünüyorum.
Yine resim alanına da katkı sunan; çocukluk yıllarıma denk gelen, Kızıltepe ovasının güneyindeki ufuk çizgisine doğru uzanan uçsuz-bucaksız tarlalarda bostan korkuluklarının bende bıraktığı izlerdir. Tarlaların içerisinde irili-ufaklı 'haç' işaretini andıran bu biçimler, çobanlık yapma niyetiyle gittiğim tarlalarda; bu form ve şekiller; hayvanların birçok kez ekinlere zarar verdiğini unutturmuştur bana. 'Kötü haber tez ulaşır' gerçekliğinden hareketle akşam eve gelmeden bu haber evdekilere ulaşmıştır bile. Hayvanları otlamaya değil de oyun oynamaya gittiğim kanısından bir sürü azar ve kötek düşerdi payıma!.. Çocukluğumda yaşadığım bu olaylar beni bu alanda akademik eğitim almaya itecek ve daha sonraları da, bu 'bostan korkulukları' resim çalışmalarımın sembol, imge ve ana tema'sı haline gelecekti.
Resim ve heykelin günah sayılmasının doğurduğu baskıyı ailemde ve toplumun genelinde o dönem hep hissettim. Babam bu dönemlerde mahalle imamından aldığı fetvayla, figür yapımının tanrıyla özdeşleşme durumunun büyük günah sayılması ve bunun korkusundan hareketle; yaptığım figürlerin bir bölümünü silerek-kazıyarak, figürü kusurlu kılarak beni bu günahtan arındırmaya-korumaya çalışmıştır kendince… Hatta eğitimci olan abim ve yengeme hediye ettiğim resimlerde de babam tarafından figürlere yapılan bu kazıma 'sözüm ona din adına düzeltmeler' halen mevcut olup; günümüzde yengemin bu resimlerin tekrar düzeltilme ve rötuşlanması isteği tarafımca kabul görmemiştir. Sebebine gelince de iki farklı düşüncenin sonucu olarak ortaya çıkan sentezin ta kendisi olup ve aynı zamanda fikirler çatışmasının izi, sembolü ve hatırasıdır.
Bu durum zamanla bilerek ya da bilmeyerek akademik eğitim aldıktan sonra non-figüratif (figürsüz) çalışmalar yapmama sebep olmuştur. Yine öğrencilik yıllarımda hocam Prof. Bünyamin Özgültekin ile sohbetlerim sırasında da gündeme gelmiş; babamın figürsüz resimlerimin günah olmadığına inanarak ve bu tür resim yapmamın yine babam tarafından benimsenmesi hatta teşvik edilmesinden bahsettiğimde, hocamın 'soyut resmin' bazı akademik çevrelerce reddedilmesine karşılık babam tarafından kabul görmesini; Türkiye’deki sanata bakışın ne denli çarpıklık gösterdiğini ilginç bulmuş ve hatta bu durumdan dolayı babamla tanışmak istemiştir. Mezun olup öğretmenliğe başladıktan sonraki süreçte; İlk olarak “Korkuluklar Serisi-1" isimli Resim Sergimi, Antalya ANSAN Sanat Galerisi'nde 1999 yılında açtım. 2000 yılında “Lâl Düşler” adlı ilk Heykel Sergimi de Antalya Devlet Güzel Sanatlar Galerisi'nde açtım. Daha sonraları ülkenin değişik yerlerinde birçok karma ve kişisel sergi, sempozyum ve sanat çalıştaylarına katılarak bu süreç devam edip süregeldi.
“Sanat” ve “Sanatçı” kavramlarının Sizdeki karşılığı nedir?
Bu konu çok geniş olmakla birlikte değişik sanat çevrelerince farklı yorumlanmaya açık, girift bir olgu olduğunu söyleyebilirim. Fakat genel anlamıyla bu işi icra edenlerin yapacakları tanımlar bu olaya hangi pencereden baktıklarını ele verebilir. Plastik sanatlarla (Resim, Heykel, Mimari) ilgili bakışlardan biri de çok önemsediğim sanat eleştirmenlerinden John Berger şöyle der: “Sanat her şeyden önce, bizi çevreleyen ve sürekli belirip kaybolan görünürün olumlanmasıdır.” Bir anlamda yaşamımız boyunca bize çeşitli teknik ve araçlarla dayatılan “imgelerin” resim, heykel ve mimariyle anlam bulmaya başlamasıdır. Ve özne haline gelir. Eseri üreten kişi ile nesnesi arasındaki karşılaşmadan doğar ve izleyici ile bir yoldaşlık serüveni aralar. Bizler de galerilerde, müzelerde başka başka dönemlerin görünümlerine yoldaşlık ederiz. Çağlar arası ilişki kurmamıza aracılık eder. Bu serüven ise mağara dönemi resminden başlayarak bilinen genel geçer olanı aklımıza getirir. Örneğin prehistorik dönemi mağara resimleri sanat mı, ayin işareti mi, iletişim dili mi sorusunu da önümüze koyar.
Foto: M. Veysi Sağlam
“Otuzüç Kurşun” Hasankeyf Mağarası -2003
Sorunun cevabı her ne olursa olsun bana göre kişinin sanat yaşamını, kendine ait bir dil haline getirmesi gerekir. Canlı ve cansız dış dünyayı kendine oluşturduğu dille; aleti kullanma becerisi, dürtüsü, yaşam ve ifade biçimi haline getirerek oluşturur. Mağara resimleri de Paleolitik avcı-toplayıcı yaşamın imgesel karşılığı olan bir sanat olarak günümüzde de kabul görmektedir. Bu mağara resimlerindeki boyutsallık sahnelerdeki hareketlilik insan evrimi açısından nerden nereye gelindiğini göstermekte alet yapımında olduğu gibi yüksek bir el, göz ve beyin koordinasyonu gerektiren resimlerin belli bir ikonografi ile yapılması toplum ya da hakim olan düşünüş biçimlerinin resimleri yapan kişilere getirdiği belli kuralların olduğunu düşünmemize sebep olur.
Sanat; sanatçın toplumun yaşadığı acılar, korkular vb. duyguları kendi diliyle topluma aktarmasıdır. Sanatçı toplumun yaşantılarından beslenerek, toplumun hafızasına imgeler, mitler ve efsanelerini yaratan yaratıcıdır.
Foto: Abbas Atmaca
İdoller Serisi
-Sanatçı tarifiniz üzerinden kendinizi nasıl okuyorsunuz?
Halkın yaşantılarını, acılarını, hikayelerini, efsanelerini okuyan ve anlatan meddahvari bir anlatıcısı; toplumunun duygularını, yaşanmışlığını, acılarının dışavurumcusu ve anlatıcısıyım. Toplumda iz bırakan olaylar ve olgular nasıl toplumu etkiliyorsa beni de doğal olarak etkilemektedir. Kanımca, Yaşar Kemal’in İnce Memed isimli eseri için yapılan şu yorum: “İnce Memed bir mecbur insandır. Yaşar Kemal de bir mecbur yazardır. Kavga etmeye, başkaldırmaya, direnmeye mecbur olanları yazmaya hem mecbur hem de memurdur.”, tam da beni anlatmaktadır diyebilirim.
-Eserlerinizde öne çıkan temalar nelerdir?
İki grup halinde cevaplayabilirim. İlki heykel; ikincisi ise resim çalışmalarım için. Bir dönem şiir kökenli, sözlü edebiyat diyebileceğimiz beni etkileyen şairlerin şiirlerinin plastik sanatlarda etkisinin karşılığını nasıl bulabilirimin deneysel diyebileceğimizçalışmalarım oldu. Bu çalışmalarımda “Dörtçarpıdört” adlı sergi projesiyle Antalya ve İstanbul’da sergilendi. Bu enstelasyon sergisinin kurgusu: Dört ayrı odacığa ve her oluşan mekana bir şairin şiirinin ve belki de sözcüklerinin karşılığı olabileceğini düşündüğüm form, çizgi, ışık-gölge, leke, renk, hacim, doku, yazı gibi plastik ögelerin yer aldığı; hatta günlük hayatta kullanılan araç-gereçlerle ifade etme yolunu seçtiğim bir projeydi. Ahmed Arif’in "Otuzüç Kurşun"daki destansı anlatımıyla ölümü ve acıyı, Hasan Hüseyin’in “Koçero”su ile direniş, isyan ve başkaldırıyı, Nazım Hikmet’in “Kadınlarımız” şiiri ile mücadele, emek ve umut tohumlarının ekilmesini; Orhan Veli’nin “İstanbul Türküsü” ile çaresizlik ve aşk duygularını sergide olduğu gibi bir bedende de yaşanan bu karmaşık duygu durumlarını insan ve toplum temelindeki çatışma durumunu ifade etmeye çalıştım. Bu duygular kendi yaşamım özelinde benim ve toplumun da yaşadığını gözlemlediğim durumlardı. Dolayısıyla bu temaları kendi yaşamımdan hissederek aldığım olgulardı. “Dörtçarpıdört” enstelasyon projesinin sergilenmesi için kare bir mekana gereksinim vardı. Bu kare mekanın ortasına X (çarpı biçiminde) dört odacık haline gelecek ek bir sergileme alanı oluşturulup, her birine bir şairin şiirinin plastik yorumu yer alacaktı (Dört Şair, Dört Şiir, Dört İş, Dört Yürek). Bunlar; şiir kökenli olup, sözlü anlatımın plastik üç boyutlu formsal karşılıklarıydı. Bu çalışmalara başlamadan şiirsel özelliklerinin yanında; plastik ifade zenginliğinin şiirsel zenginliğin altında kalmaması, ya da en az o düzeyi yakalaması çabası olmalıydı. Bu her ne kadar şiirdeki dil ile heykeldeki plastik ifade dili birbirinden farklı gibi görülse de sözlü anlatım kalitesini form ve biçimde de yakalanması gereken bir zorunluluktu benim için. Proje çalışmasının teknik hazırlığı öncesi (çizim, desen, maket vb.) ve şiirlere konu olmuş olayları araştırıp öğrenmem gerekiyordu. Sözgelimi Hasan Hüseyin’in “Koçero-Vatan Şiiri” adlı şiirindeki Koçero figürü kimdi? Bu figürün özne olarak tarihsel, coğrafi, politik ya da her şeyden önce kahramanlık figürünün ne olduğu konusunda kafa yormam gerekiyordu. Bu nedenle Koçero’nun kızına, oğluna ve torununa ulaşarak olayın içeriği ile ilgili bilgileri dinleyerek; konuyla ilgili basında yer alan kaynaklardan öğrenerek çalışmaya koyuldum. Sergide Koçero'ya ait tabaka, puşi, tespih ve fotoğrafını ödünç alarak kullandım. Sergi, İstanbul Devlet Güzel Sanatlar Galerisi’nde Ocak 2005 tarihinde açıldı. Açılışta Koçero’nun oğlu ve torunu da bulunmuşlardı. Ayrıca sergi açılışında şiir kökenli bir proje oluşundan ötürü tiyatro sanatçısı arkadaşların tiyatral biçimde şiirlerin dramatize edilerek sunumu gerçekleştirildi. Bu sergide de o dönemde Siirt’te görev yapan, Koçero’yu idam cezası almasına sebep olan çarptıran Cum. Başsavcısı’ndan konu ile ilgili ‘üzüntü ve pişmanlığını’ içeren bir mektup tarafıma iletilmişti. Bu durum da, ülkede adaletin ne kadar rayında gittiğinin göstergesi olsa gerek! Ayrıca Hasan Hüseyin’in “Koçero” şiirinde değişik insan kesimlerine göre Koçero portresinin şiirdeki kahramanlar tarafından farklı farklı tanımlanmasını vurguladım. Farklı sosyal tipografilerine göre 'Koçero portresi'nin yansımalarıydı bunlar.
Bu topraklar kan, katliam ve acıyla doludur. Bu nedenle unutulmamalı ve yaşananlardan ders alınmalı. İşte bu noktada toplumsal hafızanın oluşması çok önemlidir. “Otuzüç Kurşun” isimli çalışmamdaki esinlendiğim olay ile ilgili yaşananlar şöyledir:
Olay 28 yada 30 Temmuz 1943 yılında Van’ın Özalp ilçesinde yaşananıyor. O gün otuz üç kişi, 3. Ordu komutanı Orgeneral Mustafa Muğlalı’nın emriyle kurşuna dizilerek öldürülüyor. Olay İran sınırından Türkiye’ye girerek hayvan çalanların olduğuna dair bir habere dayanıyor. O zamanın Özalp kaymakamı olan Hilmi Tuncel’in İran tarafından çalınan ve Türkiye’ye getirilen sürüyü iade etmek istememesi ve sonrasında, İran tarafındaki aşiret reislerinden Mehmedi Misto’nun Özalp’e gelerek beş yüz hayvanını alıp dönmesiyle başlıyor. Bu sırada Genelkurmayın devreye girmesi ve 3. Ordu komutanı Orgeneral Mustafa Muğlalı’nın katliam emrini vermesine kadar gidiyor. Aralarında bir kadın ve on bir yaşında bir çocuğun bulunduğu otuz üç kişi, birazda sınırın öte tarafında beklediği söylenen “düşman”a gözdağı vermek üzere gözaltına alınıyor. İçişleri Bakanlığı tarafından kontrol etmek üzere müfettiş Mehmet Avni Doğan, konuştuğu tutukluların suçsuz olduğuna hükmederek Muğlalı’nın emrine itiraz ediyor ama engelleyemiyor. Müfettişi tehditlerle susturan Muğlalı, köylülerin “casusluk” yaptığını söyleyerek katliam emrini uygulamaya koyuyor. Otuz üç kişi, 28 Temmuz günü [kimi kaynaklara göre 30 Temmuz ] Yukarı Koçkıran Köyü sınırındaki Sefo Deresi mevkiinde iki müfreze tarafından kurşuna diziliyor. Yaşananlar daha sonra örtbas etme çabaları başlıyor. Olay askeri raporlara”çatışma” olarak yansıtılıyor. Kurşuna dizilenlerin askerlere saldırdığı söyleniyor ve yaşanan çatışma sonucu öldürüldüklerine dair bilgiler, tanıklarla rapora yerleştiriliyor. Olayın izlerini örtmek için Sefo Deresi ablukaya alınıyor; o günden sonra kimsenin bölgeye yaklaşmasına izin verilmiyor. Bu yasak hala devam etmektedir.
Demokrat Parti o zamanlar yeni iktidara gelmiş ve bu olay ile ilgili meclise bir soru önergesi veriyorlar. Yapılan tahkikat sonrası yargı yolu açılıyor. Mustafa Muğlalı yapılan yargılamadan sonucunda idam cezası alıyor ama yaşı göz önünde bulundurularak hapisaneye gönderiliyor. Askeri Yargıtay bu kararı bozuyor. Bunun üzerine tekrar yargılanma yolu açılıyor. Mustafa Muğlalı bu arada 11 Aralık 1951 tarihinde kalp krizi geçirip ölüyor.
Bu olayı daha sonraları yazar Zahir Güvemli, Hürriyet gazetesinde haberleştiriyor ve yaşananları anlatıyor. Ahmed Arif bu gazete haberinden etkilenip bu olayın şiirini yazmaya başlayacaktır.
Şair Ahmed Arif bir konuşmasında; “Tarih özellikle bizimki gibi belleksiz toplumlarda sanatla aktarılıyor. Yazılan şiirler, söylenen şarkılar, çekilen filmler ve hadiseleri anlatan kitaplar, oyunlar, resimler çok önemli. Bu, hayat ile şiirin, hayat ile sanatın içiçe olduğu bir durum. Bir zaman gelecek tarihle sanatın, şiirin içiçe olduğu bir durum olacak. İnsanın kendi köklerini araştırması çok önemli” diyor.
Ben de Şair Ahmed Arif’in “Otuzüç Kurşun” şiirinden ve olaydan etkilenerek çalışmamdan önce konuyla ilgili araştırmalarım oldu. Bu araştırmaları Günay Aslan’ın “Yas Tutan Tarih ve Otuzüç Kurşun”, İsmail Beşikçi’nin “Muğlalı Paşa Olayı ve Otuzüç Kurşun” eserlerinden, basında olayla ilgili yer alan haberler ve olayın tanıklarıyla ve kahramanlarının yakın çevresiyle görüşmelerim sonucunda edindiğim bilgiler ışığında çalışmalarımı yaparak bu eserimi oluşturdum. Ahmed Arif’in ise şiir diliyle ne kadar önemli bir iş ortaya koyduğu ortadadır. Bu işe başlarken temanın ağırlığının yanında, plastik ifade anlamında da altında ezilme riski her zaman vardı. Bu ciddi bir riskti. Bu riski göze almalıydım.. Böylesi bir süreç ardından plastik anlatımın etkili olması gerektiği asla göz ardı edilmemesi gerekiyordu. Ardından eskizler, ön çalışmalar ve maket denemeleri sonucunda çalışmayı bitirdim. Bu çalışmada “Otuzüç Kurşun”şiirini ete kemiğe büründürdüm.
Foto: Abbas Atmaca
Otuzüç Kurşun
Otuzüç Kurşun çalışmasında; Francisco Goya’nın “Kore’de Katliam” isimli eserinde kurşuna dizilen kahramanların ölüm karanlığından arındırılarak ışıkla kutsanarak ifade edilişi, bunun yanında Pablo Picasso’nun “Guernica” adlı eserinde de olduğu gibi öldürülen, parçalanan insan bedenlerinin yine ışıkla kutsanarak aydınlık ifade edildiği gibi ben de, Mehmet Latif Sağlam olarak “Otuzüç Kurşun” çalışmamda bu olayda bedenleri kurşunlarla parçalanarak öldürülüp karanlığa ve yok oluşa itilmek istenen kahramanları; suretleriyle, varlıklarıyla kurşunları parçalayarak karanlığı yırtıp ışığa ve hayata geri döndürerek hak ettikleri değere ulaştırmaya çalıştım. Bu olayla ilgili kimi kaynaklara göre içlerinden birinin kadın olduğu, bazı kaynaklara göre ise “Türk askeri kadına kurşun sıkmaz” düşüncesinden dolayı içlerinden bir kadını ayırdıklarını yazar. Olsa da olmasa da benim kompozisyonumda (çalışmamda) bir kadın figürünün “umut”u simgelemesi amacıyla yer almasının gerekli olduğuna kanaat getirdim. Bir diğer husus ise “Otuzüçler”in kurşuna dizildikleri anda, içlerinden birisinin (İbrahim Öztürk) ölü zannedilerek bırakıldığı ve yaralı olarak kaçıp kurtulduğu için çalışmamda bir tanesinin içini suretsiz (boş) tasvir ettim. Bu çalışmamdaki yapı formu her biri birbirinden boyut olarak farklı büyüklüktedir. Nedeni kahramanlarının ruhsal ve fiziksel özellikleri açısından birbirinden farklı olması temelinden hareketle ben de farklı boyutlarda ifade ettim. Aynı zamanda olayın tarafları arasındaki asimetrik yapı, ezen ve ezilen arasındaki çatışmanın zıtlığın bir ifadesi olarak çalışmamdaki boyutlar da asimetriktir. Benim buradaki tavrım; silahın gücünün karşısına, sanatın gücüyle, ölümün karşısına hayatla karşı durmaktır!
“Otuzüç Kurşun” isimli çalışmam 2007 yılında Van İl Kültür Merkezi’nde sergilenmesi ile ilgili bir davet aldım ve sergileme imkanım oldu. Bunun üzerine olayın Van’ın Özalp ilçesinde geçmesi nedeniyle Özalp Belediyesi tarafından bir anıt yapılması amacıyla bu çalışmam taleb edildi. Hazırladığım maket ve proje ile ilgili dosyayı Özalp Belediyesi’ne ilettim. Bu projenin basına sızması sebebiyle “Mustafa Muğlalı Kışlası mücavir alanıdır” denilerek engellendi. Hala bu çalışmam kendi yuvasına gidememesi orada olmaması ve yerini bulamaması benim içimde bir uktedir.
Nazım Hikmet “Kadınlarımız” isimli çalışmamda ise bu bölümde yine toplumumuzca ezilen, hor görülen, Nazım’ın deyişiyle “yeri öküzümüzden sonra gelen” kadınlarımızın toplum içerisinde silik ya da belli belirsiz olan varlıklarını kara kalem metoduyla desenlerini çalışıp sergiledim. Toplumda var olan çarpık değer yargısını ifade etmeye çalıştım. Toplumda silikleşen kadın figürünü kara kalemin ana ögesi olan çizgiyle belli-belirsiz olma durumundan çıkararak zıddı olan belirli olana taşıdım. Kadına hak ettiği değeri verilmesi gerektiğini ifade etmeye çalıştım. Bu bölümün merkezindeki 'kadın' figürlerinin geri
planında demir parmaklıklar arkasından loş ışıkla belli belirsiz görünen bir Nazım büstü yer almaktadır…
Orhan Veli’nin “İstanbul Türküsü” şiiriyle ilgili çalışmamda ise bir pencere içerisinden İstanbul silüetinin görünüşü ile mekan içerisine hapsedilmiş insanın çaresizlik ve aşk duygularıyla kayboluşunu ifade etmeye çalıştım. Çalışmalarımdaki zıt duygu-durumları toplumun ve insanın temelinde , ruhunda yaşadığı çatışmalardır.
Bu projenin dışında dünyanın değişik coğrafyalarına ait şairlerin şiirlerinin yansıması olan “ Şiir Tadında Portreler” isimli bir başka çalışmam oldu
Korkuluklar Serisi
Resim alanında ise “Korkuluklar” isimli bir dizi resim çalışmalarım olmuştur. Yaşadığım toplumun durumundan etkilenerek ve bu durumu ifade etme amacıyla figürsüz resimler yapmaya başladım. Her ne kadar figürsüz çalışma diye ifade etsek de bu korkuluk tasvirlerinin tamamı aslında birer figürdü benim için ya da kuşlar için… Sadece, figür imgesi kumaş görselinin altında gizliydi belki de…
Korkuluklar Serisi
Çalışmalarımdaki korkuluk teması toplum üzerindeki egemen olan korku duygusunun bir dışavurumudur. Bu korku duygusu toplumdaki din, yaşamın devamlılığı, egemenlerin baskısı gibi durumlardan kaynaklı olabilir. Toplumun yaşadığı korkuların ifadesidir korkuluk. Mardin-Kızıltepe ovasının Suriye sınırına doğru olan ufuk çizgisine paralel sarı sıcak tonların etkisi tuvallerime yansımıştır. Belki de Van Gogh'taki ayçiçeği tarlalarının tuvallerine yansıdığı gibi…
-Siyasetin neredeyse “bir kader gibi” yaşandığı bir coğrafyada yaşama gözlerinizi açtınız. Sanatı ve özel olarak resim ve heykeltıraşlığı size sevdiren neydi?
İlkokul öğretmenimin beni fark edip yönlendirmesi ile başladım. Çocukluğumda resim çizmek benim için bir oyun, bir algılama biçimi, bir var olma durumuydu. Çünkü içine kapanık, edilgen kişiliğimi bir yerde böyle üzerimden atabilirdim. Kısacası kendimi böyle ifade ediyordum. Bölgemizde bulunan taş ve tarihi yapıların etkisi, merak duygusu beni bu yola itmiştir. Çünkü bu yapılar bir şeyler anlatıyor ve aynı zamanda hayata bir takım izler taşıyordu. Bir nevi konuşan yaşanmışlığı anlatan varlıklardı. Bu durum beni insanın, toplumun varlık ve de var olma amacı noktasında etkilemiştir. Bu süreç gelişerek devam etti. Bununla güzel sanatlarla ilgi ve alakam perçinlenmiştir.
Sanatçılığınızın yanında bir de eğitimci kimliğiniz var... Sizce öğrencilere dönük bir sanat eğitimi nasıl olmalıdır?
Öncelikle usta-çırak ilişkisine dayanan bir eğitim modeli olmalıdır. Bu yöntem: Uygulamalı derslerde olmazsa olmaz diyebileceğimiz atölye, laboratuvar, mutfak mantığıyla sürdürülmeli. 'Ben yaptım oldu' mantığından uzak deneme-yanılma metodu uygulanmalı.. Özgürce düşünüp ve yine de özgürce üretilebilecek bir ortam olmalıdır. Alanınız her ne olursa olsun rol model kabul edebileceğimiz yerli-yabancı, akademik-alaylı/naif örneklerle beslenmeli tanıtılmalıdır. Deneysel yöntemlerin rahatlıkla ve cesurca uygulanabildiği, araç-gereç ve her tür teknik malzemenin bulunabildiği ve sağlandığı bir yer olmalıdır.
Maalesef eğitim sistemimizdeki yeteneği keşfetme ve yönlendirme durumu tamamıyla şans ve kadere bırakılmış diyebiliriz. Oysaki kişiliği ve yeteneği ortaya çıkaracak böylesi önemli bir durum şansa ve kadere bırakılmamalıydı. Okul öncesi ve temel eğitim düzeyinde çocukların yeteneklerini, ilgilerini açığa çıkaracak gerek fiziki koşulların ve gerekse uzman eğitimcilerin elinden geçmeleri gerektiğine inanıyor, ciddi plan programlarla desteklenmesi gerektiğini düşünüyorum.
Müfredat denilen şekilci ve biçimci bir dayatmanın olmadığı, öğretmene güvenen ve öğretmeni daha özgür kılan bir yöntemin olması gerekir. Sanat gelişimi her zaman için özgür ortamları sever ve bu ortamlarda filizlenip geliştiğini söyleyebilirim.
Eserlerinizi sanatseverlerle buluşturma (ulaştırma) sürecini anlatır mısınız?
Her şeyden önce, kişisel sergi açacaksam bunun bir proje ürünü olmasını isterim. Yani tematik olmasını yeğlerim. Sergi salonu içerisinde yer alacak çalışmaların birbiriyle uyumu, konu/tema bütünlüğü olmasına dikkat ederim. Sergi davetiye, afiş, broşürlerin tasarımı, dağıtımı, sergi açılış kokteyline varana dek düşünülmelidir. Çalışmaya başlamadan önce çalışılacak konuya karar verilir. Daha sonraki süreçte bu konu ile ilgili gerekli olan eskiz ve ön çalışmalar yapılır.Ön çalışmalar yapıldıktan sonra ana çalışmaya geçilir.Ana çalışma bittikten sonra çalışmanın sergileneceği galeri ya da mekan sahibi ile görüşülür. Belli bir tarihte serginin açılış tarihi ve içeriği ile ilgili davetliler basın yayın ve benzeri araçlarla bilgilendirilerek sergi açılışına davet edilir. Belirtilen tarihte sergi izleyicisine sunulur. Bir de içeriği tematik olmayan, konu bütünlüğü olmayan sergiler de var elbette. Bunu biz retrospektif sergi olarak adlandırıyoruz. Gayet tabi bunda konu bütünlüğü aranmaz. Sanat serüveninize başladığınız ilk günden gelinen son güne kadarki çalışmalarınızdan oluşan bir seçkidir. Bunlar bile mekan içerisinde sergilenirken, dönemlere göre, üsluplarına göre sıralanıp düzenlenebilir.
-Pandemi süreciyle evlere mecburen hapsolan insanlığın büyük bir resmini/heykelini yapmanızı istesem sizden? Ve bundan sonrası için ne/ler olacak?
Bana göre bu süreç; insanlığın yeniden yaşam biçiminin koordinatlarını, formlarını, üretim-tüketim ilişkilerini kısacası anlamını okumaya bir fırsat tanımıştır. Bu fotoğraf tek yönlü bir fotoğraf olmayacaktır. Bu okumayı negatif ya da pozitif olarak da yapma olanağımız vardır. Her şeyden önce körü körüne tüketen bir yapı yerine 'ihtiyacın kadar tüket' ilkesini benimsemeli. Ekolojik denge dünya kabuğu üzerinde, insan varlığı dışında diğer canlıların yaşam alanlarını kısıtlamama ve kaynakların doğru kullanımı ekseninde olmalıdır. İnsanlık; bu vahşi yönünü, yok edici, saldırgan, kendinden başka bir varlığın yaşam hakkını tanımaz tavrından vazgeçmeli. Empati kurarak başka canlıları, doğayı anlamalı ve buna uygun davranmalıdır. İnsan kendi türünü bile yok etmeye çalışan bu hastalıklı durumdan vazgeçmelidir. Yoksa kendini de tüketecektir. Bu noktadan hareketle doğayla barışık, başka canlıların haklarına saygılı, doğayı tükettiği oranda koruyan katkılarda bulunmalı. İnsan, hırsının ve açgözlülüğünün sonucunda yarattığı vahşetin altında ezilmeye mahkumdur. Burada insanlığın bir öze dönüşe ihtiyacı vardır!
-Sanatsal çalışmalarınızda gelecek planlarınız nelerdir?
Tarih boyunca dünya sanat tarihine baktığımızda tarihe iz bırakmış sanatçıların izlediği yol ve yöntem kendi yerel olgu ve değerlerinden yola çıkarak, (yerelden evrensele) çalışmalarını bu yönde yapmış ve başarılı olmuş olduklarını görüyoruz. Bu durumu kendime ilke olarak alıp atalarımın iz sürdüğü ve de iz bıraktığı Mardin/Midyat yöresinde bir diğer ismiyle Turabidin bölgesinin tarihsel, folklorik, kültürel, sanatsal dokularını, izini sürmeye ve ruhunu hissedip bundan sonraki çalışmalarımda bu ruhu anlatmayı düşünüyorum.
Kef Şeqlo-Epşé (Şenköy)
Atalarımın yaşadığı Midyat bölgesinde, onlardan kalma tarihi mağaralar var. Ben de bu mağaralardan birine yerleşerek atölye ve galeri olarak kullanmayı, buralarda yaşamayı ve buralarda üretmeyi düşlüyorum… Midyat’ın eski ismi olan Matiate de “mağaralar şehri” anlamına gelmektedir. Kanımca atalarım da bu mağaralarda yaşam sürmüşler. Ben de bu mağaralara dönerek orada yaşayarak, orada üreterek bir “öze dönüş” gerçekleştirmek istiyorum. Çünkü günümüz yaşamı bizi kentlere, kafeslere, zorunluluklara, kölevari bir hayata sürüklemiştir. İşte bu nedenlerle ‘öze dönüş’ kavramı bilinciyle ve aynı zamanda beni var eden topraklara ‘derviş misali’ bir yoğunlaşmanın hedefiyle dönerek; düşünsel, tasarımsal ve üretimsel bir eylemde bulunmak istiyorum.
Son olarak ilave etmek istediğiniz bir şey var mı? Teşekkürler.
Hayat belki de Cemal Süreya'nın "Hayat kısa, kuşlar uçuyor"şiirinde gizli… İnsanlık tarihinin yaşam kültürüne dair eldeki tek nesnel numune geride bırakılan eserlerdir. Benimki de böyle bir şey kanımca… Ben teşekkür ediyorum.