Silivri’nin en eski yapılarından biri olan Piri Mehmed Paşa Camii anıtsallığını günümüzde de korumaktadır. Silivri'nin önemli miraslarından olan Piri Mehmed Paşa ve Külliyesi, Silivri çarşı merkezinde yer almaktadır. Sizler için Piri Mehmed Paşa, Külliyesi ve Camii hakkında kısa bir yazı hazırladık.
Piri Mehmed Paşa’nın Yaşam Hikayesi:
Arap kökenli bilgin Fahreddin-i Razi sülalesinden gelmekte ve Halvetiye tarikatı Şeyhi Mehmet Çelebi el Cemali’nin oğlu olarak Konya’da 1463 yılı civarında doğmuş olup, Amasya’da medrese eğitimini tamamlayıp Amasya mahkemesinde katip olmuştur. Şehzade olarak Amasya’da bulunan II. Bayezid ile tanışması ona Sofya, Silivri, Siroz ve Galata Kadılığı görevlerini getirmiştir. II. Bayezid’in hükümdarlığının son yıllarında hazine defterdarı, Yavuz Sultan Selim döneminde önce Başdefterdar, daha sonra da Vezir olmuştur. Yavuz’un ani ölümünden sonra tahta çıkan Kanuni Sultan Süleyman’ın hükümdarlığının ilk yıllarında, 1523’e kadar görevine devam etmiş, Belgrad ve Rodos seferlerinde büyük yararlılıklar göstermiştir.
Vezir-i Azam İbrahim Paşa, Piri Mehmed Paşa’nın oğlu Muyiddin Mehmed’i para ve mevki karşılığı babasını öldürmesi için ikna etmiştir. Piri Mehmed Paşa, oğlunun onu zehirlemesiyle 1533’te yaşamını kaybetiği rivayet edilir ve Silivri’deki külliyesinin haziresine gömülmüştür. Bu zehirlemenin nedeni olarak Paşa’nın İstanbul’dan çok uzak bir yerde yaşaması ve İstanbul’daki siyasi olayları takip etmesi, zaman zaman şehre gelmesinin yöneticileri rahatsız etmesinden dolayı olduğu düşünülmektedir.
Piri Mehmed Paşa Camii
Piri Mehmed Paşa tarafından yaptırılan külliyenin 1531 tarihli Arapça vakfiyesinden anlaşıldığı üzere Camii, medrese, misafirhane, imaret, yemekhane, sıbyan mektebi, mutfak, kiler, fırın odunluk, imaret hanı (ahır) dükkanlar, çeşitli hizmetler için odalar, muvakkithane ve hazireden oluşmaktaydı. Yapının dönemin baş mimarı Acem Ali’nin eseri olduğu ileri sürülse bile kanıt yoktur. Bu tesisten günümüze Camii, han, sıbyan mektebi ve muvakkithane ulaşmıştır. Yapının üslubu bu yıllarda mimar olan Mimar Sinan’ın eserlerini çağrıştırmaktadır.
Yapı zaviyeli (tabhaneli) camiler grubuna girer. Ana ibadet mekanı 10,90 m. Çapındaki kubbe ile örtülüdür. Kubbe, yapı beden duvarlarına istiridye yivli mukarnaslı tromplar ile oturmaktadır. Mihrap bölümü, üzeri bir yarım kubbe ile örtülü olarak dışa taşkındır.
Ana ibadet mekanına doğu ve batı cephesinde birleşen, pandantiflerle geçilen kubbelerle örtülü birer yan mekan (tabhane) yer almaktadır. Yapının son cemaat yeri kubbe ile örtülü beş bölümlüdür. Harimde ve son cemaat yerinde kubbe içlerinde, kemerlerde, duvarlarda ve özellikle pencere çevrelerinde son yıllarda yenilenmiş kalem işleri mevcuttur. Ana kubbenin merkezinde ‘Ayetü-l Kürsi’ bulunmaktadır.
Kuzeybatı köşesindeki tek şerefeli ve cami içinden geçilen minarenin kaidesi ilk döneme aittir, üst tarafı ise XVIII. Yüzyılda yeniden yapılmıştır. Bu işler son cemaat yerinde kapının sağında ve solunda yer alan tamir kitabelerinde belirtildiğine göre külliyenin mütevellisi Sadeddin Bey tarafından 1765-66 gerçekleştirilmiştir.
Sıbyan mektebi caminin doğusunda alçak duvarlarla çevrili bir bahçe içinde yer alan kareye yakın planlı iki katlı binadır; tamamen kesme taştan inşa edilen yapının üstü kiremitli bir çatı ile örtülüdür. Sıbyan mektebinin bahçesinde kuzeybatı köşesinde, caminin kuzeydoğu köşesi yakınında bugün müezzinler odası olarak kullanılan muvakkithane yer almaktadır. Kare planlı olan yapı kesme taştan inşa edilmiştir. Vakfiyede imaret hanı olarak zikredilen bina, avlunun doğu cephesi boyunca çarşı kapısından kuzeydoğu köşesine kadar uzanmaktadır ve 13 x 47 m. Ebadında dikdörtgen bir plana sahiptir.
Moloz taştan inşa edilmiş ve kiremit bir çatı ile örtülmüştür. Piri Mehmed Paşa, Silivri kasabasındaki on dükkanı vakfetmiş olup belgelere göre bunlardan ikisi imaret hanı adıyla bilinen bu ahırın önünde yer almaktaydı. 1895-96 yılında tamir edildiği bilinen dükkanların yerinde şimdi yeni dükkanlar vardır.
Bununla birlikte Mimar Sinan'ın büyük hayranlarından biri olan Mimar ve Restoratör Ali Saim Ülgen'in Piri Mehmed Paşa Camii onarımı hakkında hazırladığı rapor bulunmaktadır. Rapor SALT ARAŞTIRMA arşivlerinde mevcuttur.
Kaynaklar.
1. Piri Mehmet Paşa Camii'nin Süsleme Programının Klasik Osmanlı Mimarisindeki Yeri - Yrd. Doç. Dr. Aytül PAPİLA, Beykent Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi
2. Türk Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi - Müellif Yusuf Küçükdağ
Makale:
Mustafa Suphi Lapçin - Sanat Tarihçisi